آیا سیاست خارجی ایران از فقدانِ (عملگرایی) رنج می برد؟
سرویس سیاسی - وزیر خارجه می‌گوید فروش سلاح به روسیه برای استفاده در جنگ اکراین نبوده است. نمی‌دانم برداشت آقای وزیر از این حرف چیست. انگار کشورها هزینه می‌کنند، سلاح می‌خرند که آنها را در انبار ذخیره کنند. روسیه با زیرکی و ذکاوت ایران را به سرنوشت خود در جنگ اکراین سنجاق کرده است. این موضوع می‌تواند تبعات سنگینی برای کشورمان در پی داشته باشد
به گزارش سرویس سیاسی برخط نیوز به نقل از فرارو - مدت هاست که برخی ناظران و تحلیلگران حوزه سیاست خارجی به ویژه با توجه به تحولات مرتبط با مذاکرات اتمی وین این گزاره را مطرح می کنند که سیاست خارجی ایران به اندازه کافی عملگرا نیست و در زمانِ مناسب و با چالاکی کافی، اقدام به کنشگری نمی کند. مساله ای که بعضا با برخی "فرصت سوزی ها" نیز همراه می شود. این دسته از تحلیلگران با اشاره به مذاکرات اتمی وین، به برهه های زمانی مختلفی اشاره می کنند که ایران و غرب در آستانه انعقاد توافق بودند، اما فرصتِ توافق خوب به ویژه برای ایران از دست رفت.
به گزارش فرارو؛ برخی این فرضیه را مطرح کردند که اگر ایران صبر کند و جهان غرب به ویژه کشور های اروپایی به دلیل تحریم انرژی روسیه، با زمستانی سخت رو به رو شوند و نیازمندِ منابع انرژی ایران گردند، این کشور ها حاضر به اعطای امتیازات قابل توجه در روند مذاکرات اتمی به تهران خواهند شد و ایران می تواند منافع قابل ملاحظه ای را از این مساله ببرد. فرضیه ای که اکنون با توجه به ابتکارات فعال کشور های اروپایی که موجب شده ذخایر انرژی آن ها در فصول سرد سال کاملا پُر باشد، غلط بودنش به اثبات رسیده است.
از این رو، شماری از ناظران و تحلیلگران با طرح عملگرا نبودنِ سیاست خارجی ایران، از ضرورت تغییر نگرش کلی کلان، حداقل در نوعِ عملکرد و رویه ها سخن می گویند.
فرارو در گفتگو با جاوید قربان اوغلی، سفیر و دیپلمات سابق کشورمان و همچنین امیر علی ابوالفتح، پژوهشگر حوزه سیاست خارجی، به بررسی ابعاد مختلف این پرسش پرداخته که آیا واقعا سیاست خارجی ایران از فقدان عملگرایی و فرصت سوزی رنج می برد؟
مشروح گفتگو با جاوید قربان اوغلی و امیرعلی ابوالفتح را در ادامه مطالعه فرمایید.
چه کسی پاسخگوی تصمیم غلط است که دود آن به چشم ملت رفت؟
روسیه در جنگ اکراین، ایران را به خود سنجاق کرد؛ حالا تحولات به زیان ایران است
"جاوید قربان اوغلی" سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی و کارشناس حوزه سیاست خارجی در ابتدا در پاسخ به این سوال که آیا ایران با تطویل مذاکرات و موکول کردن آن به فصول سرد برای گرفتن امتیازت بیشتر، دچار اشتباه محاسباتی شده یا خیر؟ گفت: «در اینکه ایران دچار اشتباه فاحش محاسباتی شد تردیدی نیست. نه فقط به این دلیل که طرفداران تعویق مذاکرات آن را برای گرفتن امتیاز بیشتر از غرب توصیه می کردند، بلکه از این جهت که اساسا تعویق مذاکرات رویکرد ناصوابی بود که دولت ابراهیم رئیسی دچار آن شد. براساس داده هایی که امروز بر همه روشن است، پنج دور مذاکره در ماه های آخر دولت قبل به نتایج و دستاورد های خوبی رسیده بود.
توصیه حسن روحانی به ابراهیم رئیسی هم این بود که اجازه بدهید توافق را امضا کنیم، اگر خوب بود به اسم دولت شما تمام خواهد شد و اگر نتیجه بدی داشت، همه تقصیر ها متوجه ما خواهد شد. با این حال، ابراهیم رئیسی این مساله را قبول نکرد و ملاحظه کردیم که دستاوردی بیش از نتایج همان پنج دور اول نداشت. نمی دانم چه کسانی باعث این تصمیم نادرست توسط نظام و دولت جدید شدند».
وی افزود: «بر اساس یک محاسبه ساده، زیان ایران از هر روز تاخیر در حصول توافق با غرب با توجه به قیمت جهانی نفت بالغ بر ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار است. چه کسی پاسخگوی این تصمیم غلط است که دود آن به چشم ملت رفت و در عوض سوداگران و دلالان تحریم، منافع چند ده میلیاردی را به جیب زدند. در تصور واهی گرفتن امتیاز بیشتر در مذاکرات، و القای گزاره "زمستان سخت" به ذهن تصمیم گیران کشور، تصور می کنم نباید از "رد پای" روسیه و طرفداران سیاست گرایش به شرق غافل شد».
جاوید قربان اوغلی کارشناس حوزه سیاست خارجی گفت: «به دلایلی که بر هیچکس پنهان نیست، روس ها موافق توافق نبودند. نه در دور جدید مذاکرات بلکه در دوره روحانی که نهایتا منجر به برجام شد. جواد ظریف این موضوع را به صراحت در فایل صوتی که از صحبت های وی افشا شد، بیان کرد. این مخالفت به طور طبیعی پس از حمله روسیه به اوکراین، با شدت بیشتری دنبال شد. تصور می کنم اکنون کسانی که نظام را به دو ماه صبوری در امر حصول توافق دعوت می کردند، باید به افکار عمومی نگاه بورس به تحولات برجامی پاسخ دهند و مسوولیت اشتباه محاسباتی خود را بپذیرند.»
جاوید قربان اوغلی در پاسخ به این سوال که عده ای بر این باورند که سیاست خارجی ایران، فرصت سوز و غیرعملگرا است، گفت: «فرصت سوزی در سیاست خارجی ایران مربوط به موضوع مذاکرات هسته ای نیست. مشکل تصمیم گیران کشور در حوزه سیاست خارجی "نگاه آرمانی" و متاسفانه ایدئولوژیک به مناسبات جهانی است. قصه پُر غصه اشغال سفارت آمریکا و کِش دادن ۴۴۴ روزه و نهایتا آزاد کردن گروگانها، جنگ تحمیلی ۸ ساله، پذیرش دیرهنگام قطعنامه ۵۹۸ و قس علیهذا نمود هایی از فرصت سوزی ها را از سوی کشورمان به نمایش گذاشته اند.»
وی افزود: «حدود سی سال قبل وزیر خارجه یکی از کشور های عربی که دیپلمات نامداری است و چند بار نماینده سازمان ملل برای حل بحران های مختلف شد، به من دوستانه و به قول خودش off the record گفت: شما ایرانی ها قهرمان از دست دادن فرصت هستید. گروگان ها را زمانی آزاد کردید که چاره ای جز آن نداشتید. جنگ را زمانی تمام کردید که فرصت هایی ذی قیمت را در مقاطع مختلف از دست داده بودید.»
قربان اوغلی در رابطه با نقد برخی منتقدان مبنی بر اینکه سیاست خارجی ایران در اتحاذ مواضعِ به موقع، ضعیف کار می کند، گفت: «مشکل سیاست خارجی کشور نگاه یک سویه و از دریچه ایدئولوژیک به جهان است. این نگاه: پُرهزینه، تنش زا و خلاف منافع ملی است. به شخصه و با توجه به تجربه حدود چهار دهه حضور در عرصه سیاست خارجی و دیپلماسی، کشوری را در جهان سراغ ندارم که با سیاست تنش با جهان، توسعه یافته باشد».
این کارشناس حوزه سیاست خارجی گفت: «عدم رعایت اولویت های متناسب با منافع ملی در سیاست خارجی، وابسته کردن کشور به شرق (روسیه و چین)، کنارگذاشته شدن دیپلماسی در حل و فصل اختلافات و اتکا به قدرت سخت و دخالت نظامیان در سیاست، از مشخصه های چنین رویکردی (رویکرد ایدئولوژیک به سیاست خارجی) است که نتیجه آن گرفتار کردن کشور در بحران های متعدد با همسایگان و دیگر کشور های جهان است.»
قربان اوغلی افزود: «در پرتو چنین رویکرد هایی است که ما با سیاست و وضعیتی سردرگم در مهلکه جنگ اکراین گرفتار شده ایم. وزیر خارجه می گوید فروش سلاح به روسیه برای استفاده در جنگ اکراین نبوده است. نمی دانم برداشت آقای وزیر از این حرف چیست. انگار کشور ها هزینه می کنند، سلاح می خرند که آن ها را در انبار ذخیره کنند. روسیه با زیرکی و ذکاوت ایران را به سرنوشت خود در جنگ اکراین سنجاق کرده است. این موضوع می تواند تبعات سنگینی برای کشورمان در پی داشته باشد.»
این کارشناس حوزه سیاست خارجی در پایان گفت: «تحولات جنگ در اوکراین به گونه ای نگران کننده در حال چرخش به زیان ایران پیش می رود. وزارت خارجه اوکراین پیشنهاد قطع روابط دیپلماتیک با ایران را به مقامات تصمیم گیر ارائه کرده است. اتحادیه اروپا تحریم هایی را علیه مقامات و نهاد های ایرانی تصویب کرده است. شورای امنیت سازمان ملل متحد در نشست غیر علنی فروش پهپاد های ایران به روسیه و استفاده از آن ها توسط روسیه در جنگ علیه اکراین را مورد بحث قرار داد. گنجاندن فروش پهپاد و استفاده از آن توسط یک طرف مخاصمه، ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ تحولی به شدت نگران کننده علیه ایران در عرصه بین المللی است.»
عملگرایی در سیاست خارجی ایران در وضعیتی میان چُست و چالاکی محض دستگاه سیاسی خارجی و خواب زده نبودنِ آن قرار دارد
"امیرعلی ابوالفتح" کارشناس سیاست خارجی در مورد انتقاد های فراوانی به فرصت سوزی های دستگاه سیاست خارجی کشورمان، گفت: «آن هایی که تصور می کردند که اگر ایران در روند مذاکرات اتمی وین صبر کند (به هر دلیل، خواه با توجه به آنچه زمستان سخت اروپا گفته می شد یا هر دلیل دیگر) تا بتواند امتیازاتی بیشتری بگیرد، تا حد زیادی اظهارنظر های شخصی خودشان را بیان می کردند. به هر حال در کشور، افراد آزاد هستند تا در مورد حوزه های مختلف صحبت کنند».
وی افزود: «در این راستا برخی در فضای مذاکرات وین می گفتند که بشتابید و به روند گفتگو ها سرعت دهید و توافقی را حاصل کنید. برخی دیگر نیز توصیه به صبر می کردند. اینکه افراد، روزنامه ها، تحلیلگران و جریان های سیاسی از این قِسم موضع گیری ها کنند، بدان معنا نیست که الزاما دیدگاه های آن ها مد نظر تصمیم سازان حوزه سیاست خارجی و مسائل کلان تر باشد. کما اینکه شاهد بوده ایم علی رغم تمامی موضع گیری هایی از این قبیل، نظام سیاسی کشورمان مذاکرات را با چهارچوب هایی خاص انجام می داد و به پیش می برد».
امیر علی ابوالفتح تصریح کرد: «در این راستا شاهد بودیم که وقتی همین اواخر، "جوزپ بورل" بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا جهت حصول توافق در قالب مذاکرات اتمی وین و احیای برجام را به طرف ایرانی ارائه کرد، ایران در زمانی که منطقی بود جواب خود را به این بسته پیشنهادی داد و سیاست های خاص خود را دنبال می کرد. از این رو، مثلا وقتی فردی بگوید که صبر کنید تا اروپا شاهد زمستان سخت باشد تا بتوان از آن امتیاز گرفت، این لزوما بدان معنا نیست که نظام به معنای واقعی کلمه صبر خواهد کرد».
وی گفت: «نظام مذاکرات خود را با طرف های غربی انجام داده، اما اگر این مذاکرات به نتیجه نرسیده، دلایل فراوان دیگری داشته که لزوما ارتباطی با توصیه های برخی افراد و جریان ها جهت به تاخیر انداختن مذاکرات نداشته است. از این منظر، من فکر نمی کنم که روند مذاکرات به گونه ای بوده که تاخیر و تعللی بر اساس توصیه های فرد و جناح هایی خاصی صورت گرفته باشد. باید به یاد داشته باشیم که در قالب معادله اتمی ایران و روند گفتگو های کشورمان با غرب، متغیر های متعدد و فراوانی از قدرت کنشگری برخوردارند.»
امیر علی ابوالفتح در مورد چالشِ عملگرا نبودن سیاست خارجی ایران که از سوی برخی ناظران و تحلیلگران به آن اشاره می شود، گفت: «فهم من به شخصه از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران این است که همچون بسیاری از کشور های جهان، اصول و ارزش های ثابت را در چهارچوب سیاست خارجی خود دارد و به آن ها پایبند است، در عین حال، این سیاست خارجی ماهیتی متصلب و غیرمنعطف هم ندارد. من معتقدم که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به اندازه خود، عملگرا است».
وی افزود: «البته که در این رابطه می توان مصادیق زیادی را نیز مورد اشاره قرار داد. مثلا فرض کنید اگر ما حمایت از ملت های مسلمان را داریم، این بدان معنا نیست که منافع ملی به حاشیه رانده شود و مثلا از همه مسلمانان جهان حمایت شود. یا مثلا وقتی صحبت از حمایت از نهضت های آزادیبخش می شود این بدان معنا نیست که ایران قرار است از همگی نهضت های اینچنینی حمایت کند. در مورد مساله مذاکره با آمرکیا نیز به این معنا نبوده و نیست که در هیچ حوزه ای مذاکرات با آمریکا صورت نمی گیرد. البته که می توان مساله حمایت ایران از مسلمانان فلسطین و مسلمانان چین، و یا مسلمان کشمیر و مسلمانان چچن را هم به عنوان نمونه های دیگر در این رابطه مورد اشاره قرار داد».
وی در ادامه گفت: «در عین حال نباید فراموش کرد که شاهد روابط گرمی از سوی کشورمان بعضا با دولت های سکولار بوده ایم این در حالی است که با برخی کشور های مسلمان روابط متشنجی را در دوره های مختلف زمانی و حتی شرایط کنونی تجربه کرده و می کنیم. همه این مسائل نشان می دهند که ایران آنگونه که در برخی مواقع گفته می شود، لزوما از یک سیاست خارجی ایدئولوژی زده و ثابت و ایستا برخوردار نیست و مثلا به دنبال آن نیست که بگوید من حتما با تمامی کشور های مسلمان باید روابط گرم داشته باشم و با کشور های غیرمسلمان نیز باید روابطی متشنج داشته باشم».
ابوالفتح تصریح کرد: «از این رو، من رگه های عملگرایی را در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می بینم با این حال همچون تمامی کشور های جهان باید ارزش ها و اصول کلان را نیز مد نظر داشت. موضوعی که در مورد کشور های غربی نیز به وضوح قابل مشاهده است. در واقع آن ها ایدئولوژی خود را دارند، اما تا حدی عملگرا نیز هستند. از این رو، من این مساله که گفته می شود عملگرایی اساسا در سیاست خارجی ایران وجود ندارد را چندان منطقی نمی بینم.»
امیر علی ابوالفتح در رابطه با این نقد که سیاست خارجی ایران قادر نیست خود را به خوبی با تحولات روز هماهنگ کرده و منافع ملی را به صورت آنی تر دنبال کند، گفت: «باید توجه داشته باشیم که فرآیند تصمیم گیری در ایران در حوزه سیاست خارجی کمی دشوار تر و طولانی تر است. این مساله تا حدی ریشه در بحث های تاریخی و فرهنگی ما و تا حدی نیز ریشه در نظام بوروکراتیک کشورمان دارد. بله، کمی این نظام تصمیم سازی چه در حوزه داخلی و چه خارجی، از سرعت تحولات عقب تر است».
وی افزود: «من اساسا این موضوع را نفی نمی کنم، با این حال باید توجه داشته باشیم که سیاست خارجی نیز مقوله ای پیچیده است که نمی توان در آن اقدامات فوری را بدون پذیرش تبعات منفی احتمالی انجام داد. من تعبیری را از "باراک اوباما" رئیس جمهور سابق آمریکا به یاد می آورم که گفته بود سیاست خارجی شبیه به یک نفتکش غول آسا است که وقتی می خواهد مسیر خود را عوض کند، قاعدتا نمی تواند همچون یک قایق تندرو این کار را انجام دهد. در واقع این فرآیند زمانبر است».
وی ادامه داد: «در این چهارچوب، در سیاست خارجی باید با تامل بیشتر حرکت کرد. اگرچه که من معتقدم اینگونه هم نیست که ایران با سرعتِ تحولات پیش نرفته باشد (قید اطلاق را در این حوزه نمی پذیرم). به عنوان مثال در مورد جنگ اوکراین، ایران خیلی زود موضع خود را مشخص کرد. در مورد تحولات یمن نیز اینطور نبوده که ایرانی ها دست روی دست گذاشته باشند تا دیگران هرکاری می خواهند در فضای انفعال کشورمان انجام دهند».
امیر علی ابولفتح در پایان گفت: «به طور کلی به نظر من نَه این تعبیر که سیاست خارجی ایران از سیر تحولات جهانی خیلی عقب است درست است و نَه اینکه خیلی تنبل عمل می کند می توانند بازتاب دهنده واقعیت ها باشد. شاید بینابینِ این دو حالت بهترین توصیف در مورد سیاست خارجی ایران در رابطه با پدیده ها و رخداد های فوری و موضع گیری های مناسب در قبال آن ها باشد. از این منظر، سیاست خارجی ایران چُست و چالاک محض نیست و در عین حال خواب زده و بی تفاوت هم نمی باشد.»
مذاکره منطقه ای اروپا با ایران برای نگاه داشتن امریکا در برجام
خبرگزاری رویترز در گزارشی مدعی شد: قدرت‌های اروپایی هم زمان با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل رییس‌جمهور آمریکا برای تغییر در برجام، مذاکراتی را با ایران درباره نقش این کشور در منطقه آغاز کردهاند.
رویداد۲۴-خبرگزاری رویترز در گزارشی مدعی شد: قدرت‌های اروپایی هم زمان با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل رییس‌جمهور آمریکا برای تغییر در برجام، مذاکراتی را با ایران درباره نقش این کشور در منطقه آغاز کردهاند.خبرگزاری رویترز در گزارشی از برگزاری مذاکراتی در حاشیه کنفرانس امنیتی اخیر در مونیخ خبر داد و نوشت: انگلیس، فرانسه و آلمان مذاکراتی را با ایران برای رسیدگی به نقش این کشور در منطقه آغاز کردهاند و به طور همزمان به طور مستقیم با آمریکا برای نگه داشتن این کشور در توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 از طریق اعمال محدودیت‌های جدید برای جمهوری اسلامی همکاری می‌کنند.
نمایندگان این سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای دیدارهایی را با مقامات آمریکایی انجام داده‌اند تا یک استراتژی برای اصلاح این توافق در ازای تصمیم رییس‌جمهور آمریکا برای ادامه تعلیق تحریم‌های ایران در 12 مه و جلوگیری از شکست توافق تعیین کنند.
بنابر ادعای رویترز، این کشورها به طور همزمان نیز به ایتالیا و اتحادیه اروپا پیوسته‌اند و مذاکراتی را با ایران درباره مسائل منطقه‌ای و به علاوه نگرانی‌های اسرائیل، کشورهای عرب حاشیه خلیج (فارس) و غرب آغاز کردهاند.
رژیم صهیونیستی در سال‌های اخیر بارها مدعی شده است که ایران تلاش می‌کند حضور نظامی خود در سوریه را تقویت و حزب‌الله را با موشک‌های پیشرفته‌تر مجهز کند.
دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا در ماه ژانویه تعلیق تحریم‌های ایران را امضا کرد اما به اروپایی‌ها هشدار داد تا در فرصت باقیمانده تا 12 مه آنچه وی نقاط ضعف توافق هسته‌ای می‌خواند را اصلاح کند در غیر این صورت واشنگتن از توافق خارج خواهد شد.
وی می‌گوید که بخش‌هایی از توافق هسته‌ای که مربوط به محدودیت در خصوص برنامه هسته‌ای ایران می‌شود، از سال 2026 شروع به منقضی شدن می‌کند و به علاوه این توافق به برنامه موشکی ایران و سیاست‌های منطقه این کشور رسیدگی نمی‌کند. ترامپ خواستار دائمی شدن این محدودیت‌های هسته‌ای و رسیدگی به موارد ذکر شده در توافق هسته‌ای است.
وی همچنین خواهان افزایش بازرسی‌ها از تاسیسات ایران است.
رویترز در ادامه گزارش خود آورده است: همزمان که ضرب‌الاجل ترامپ درباره توافق هسته‌ای نزدیک می‌شود مقامات اروپایی در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ نیز با نمایندگانی از دولت ایران دیدار و درباره فعالیت‌های تهران در یمن، سوریه و لبنان گفت‌وگو کردند./ ایسنا
یک دیپلمات ارشد اروپایی که خواست نامش فاش نشود، به رویترز گفت: ما در مونیخ با ایرانی‌ها درباره انتظاراتی که از آنها در مساله یمن داریم گفت‌وگو کردیم. واضح است که آنها گفتند نقشی در یمن ندارند اما ما به نتایجی برای پیشبرد این مساله رسیدیم. ایرانی‌ها بسیار همکاری می‌کنند اما برگزاری یک نشست مثبت به این معنی نیست که ما شاهد تاثیری در دنیای واقعی خواهیم بود.
قدرت‌های اروپایی همچنین گفتند که به ایران هشدار داده‌اند اگر با محدود کردن فعالیت‌هایش در برخی نقاط خاورمیانه موافقت نکند، اقدامات تنبیهی علیه این کشور اتخاذ خواهند کرد.
علاوه بر این، به نظر میآید که مقامات ایرانی نیز نگاه مثبتی درباره این اقدامات پشت پرده دارند.
یک مقام ارشد ایرانی به رویترز، گفت: بسیاری از اختلافات با غرب را می‌توان برطرف کرد اما این کار به حسن نیت و تلاش نیاز دارد. غرب باید یک بار دیگر اعتماد ما را جلب کند. توافق هسته‌ای به طور کامل اجرا نشده بنابراین ما چگونه می‌توانیم بر سر دیگر مسائل به آنها اعتماد کنیم.
حرف قطعی نظام در برجام مشخص است / دولت نسبت به تلاطم غرب برای مذاکره هوشیار باشد
آمریکا بایستی تحریم‌ها را کلا در عمل لغو کند و ما بعد راستی‌آزمایی کنیم و ببینیم که درست تحریم‌ها لغو شده، آن‌وقت به تعهدات برجامی برمی‌گردیم. این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است
خروج آمریکا از برجام و تلاش دولت ترامپ برای امتیازگیری بیشتر از ایران (با تصور اینکه برجام برنامه صلح آمیز هسته ای ایران را کاملا از بین رفته است) باعث شد که برجام در مسیر یک طرفه قرار گیرد و تنها جمهوری اسلامی ایران متعهد به تعهدات خود باشد.
از سوی دیگر کشورهای مدعی اروپایی نیز تنها یک نمونه از تعهدات خود را تا به حال انجام نداده اند. رهبر معظم انقلاب بلافاصله بعد خروج آمریکا از برجام، عدم اعتماد به اروپا را نیز متذکر شدند ولی دولت روحانی در کمال ناباوری اعلام کرد که اتفاق خاصی نیافتاده و تنها یک کشور از برجام خارج شده و 5+1 تبدیل به 4+1 شده است. رفتاری که اولا هزینه خروج آمریکا از برجام را بطور خاص کاهش داد و دوما اروپایی که اراده مستقلی را از خود ندارد، ضریب اعتبار بازیگری داده شد و این چنین برجام با سّراب اروپایی ادامه دار شد.
حرف قطعی نظام
بعد از روی کار آمدن بایدن عده ای در تلاش برای بازگشت آمریکا به برجام برآمدند و حتی در داخل جریان قدرت بدنبال تفکیک بایدن و ترامپ برآمدند و خروج آمریکا از برجام و عدم عمل به تعهدات رویکرد ترامپی اعلام کردند. باز گذشت زمان و شروع مذاکرات وین، آمریکای بایدن نیز نشان داد که همان سیاست ترامپ را در قبال ایران در پیش گرفته است. سیاستی که به دنبال امتیازگیری و تهی سازی قدرت بازدارنده ایران در منطقه است. بنابراین مذاکرات وین بازی در زمین غرب برای کیش کردن ایران بوده است. و اگر آمریکا قصد انجام تعهدات و بازگشت به برجام را دارد، شرط گذاری آمریکا و مذاکره برای چیست، برجام که بطور واضح تعهدات آمریکایی را مشخص کرده است.
در این خصوص رهبر معظم انقلاب حرف قطعی نیاز را اعلام کردند. رهبری فرمودند: «طرفی که حق دارد شرط معین کند، ایران است. چون جمهوری اسلامی به همه تعهدات عمل کرد. ما حق داریم برای ادامه برجام شرط بگذاریم و این شرط را گذاشتیم و گفتیم و هیچکس هم از آن عدول نخواهد کرد. اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی برگردد، آمریکا بایستی تحریم‌ها را کلا در عمل لغو کند و ما بعد راستی‌آزمایی کنیم و ببینیم که درست تحریم‌ها لغو شده، آن‌وقت به تعهدات برجامی برمی‌گردیم. این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست برنخواهیم گشت.»
حال که راهبرد جمهوری اسلامی در برجام مشخص است، ورود به مذاکرات وین با ساختار قبلی خطای تاکتیکی است که کار را برای غرب آسان و برای جمهوری اسلامی سخت خواهد کرد. از این تلاش غرب برای ادامه روند مذاکرات وین با طراحی تونل مذاکرات در موضوعات مختلف انجام شده است که نیازمند هوشیاری در مقابل توطئه جدید است. ادامه روند مذاکرات قبلی وین به معنای هزینه کمتر برای آمریکا برای پیشبرد اهداف ضد ایرانی است.
شتاب برای مذاکره
به نقل از العربیه، رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران،(۱۲ شهریور) در گفت‌وگویی با تلویزیون بلومبرگ، اعلام کرد، تا به‌حال چیزی در خصوص اینکه سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران آماده متعهد شدن به دور هفتم مذاکرات وین بوده را، دریافت نکرده است.مالی در این زمینه گفت: ما نمی‌توانیم هنگامی که ایران در حال پیشرفت هسته‌ای است، تا ابد منتظر بمانیم. چراکه زمانی میرسد که پیشرفت‌های آنها بازگشت به برجام را برای آمریکا بسیار کم ارزش‌تر می‌کند. وی با طرح اینکه "آمریکا آماده شکیبایی است"، افزود: اما بیایید این را زیاد طولانی نکنیم چراکه در یک نقطه زمانی باید به نتیجه دیگری برسیم.
به نوشته خبرگزاری «آسوشیتد پرس»، ماس در مصاحبه با نشریه آلمانی «اشپیگل»، مدعی شد ایران ادامه مذاکرات احیای توافق هسته‌ای با گروه ۱+۵ را «به تأخیر انداخته است» و گزینه بازگشت به این توافق برای همیشه در دسترس نخواهد بود.وزیر امور خارجه آلمان گفت: «در کمال ناخرسندی شاهدم که ایران از یک سو از سرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای وین را به تأخیر می‌اندازد و از طرف دیگر به‌طور همزمان، بیشتر و بیشتر از مولفه‌های اصلی این توافق فاصله می‌گیرد. ماس افزود: «ما خواستار بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک هستیم و قویاً متقاعد شده‌ایم که این اقدام به سود همه طرف‌ها است. اما همچنین روشن است که این گزینه تا ابد برای ما در دسترس نخواهد بود».
به نقل از رادیو بین المللی فرانسه، وزارت امورخارجه فرانسه با انتشار بیانیه ای درباره گفت وگوی تلفنی ژان ایو لودریان و حسین امیرعبداللهیان وزیران امور خارجه فرانسه و ایران که 11 شهریورماه انجام شد، تصریح کرد: لودریان در این گفت وگو اهمیت بازگشت فوری به مذاکرات وین درخصوص احیای برجام را که از زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران در ماه ژوئن متوقف شده، مورد تاکید قرار داده است.
همچنین در این بیانیه آمده است که وزیر امورخارجه فرانسه نسبت به تحولات هسته ای اخیر در ایران ابراز نگرانی کرده است.
نکته جالب و خطرناک این است که عده ای برای کشاندن دولت سیزدهم به مذاکره؛ ادعا می کنند اگر زمان دولت فعلی آمریکا به پایان برسد، مذاکره با دولت جدید که احتمالا جمهوری خواه باشد، سخت خواهد بود. پاسخ این طیف از افراد نیز مشخص است، هیچ تفاوتی بین خواسته بایدن و ترامپ در مذاکرات وجود ندارد. همان طوری که رهبر معظم انقلاب فرمودند: "دولت کنونی آمریکا هم هیچ فرقی با دولت قبلی ندارد. مطالبه این‌ها همان مطالبه ترامپ است و هیچ تفاوتی نکرده است. سیاست خارجی آمریکا تغییر نکرده و در پشت صحنه آن یک گرگ درنده است".
نتیجه گیری
یکی از نتایج ملموس مذاکرات در چند سال اخیر، شرطی سازی اقتصاد ایران بوده است. سّراب مذاکرات اجازه شکوفایی اقتصاد در سایه تولید را نمی داد و تنها بازار گره زده به مذاکرات، میدان مانور برای دلالان و کاسبان تحریم شده بود. نتیجه دیگر آن، شتاب نفوذ در جاهای مختلف دستگاه سیاست گذاری کشور شد که نمونه ای از آن در فیلم گاندو به نمایش گذاشته شد.
تجربه کشورهای تحریم شده در جریان جنگ جهانی و کشورهای مخالف امپریالیسم، که با اتکا به نگاه بورس به تحولات برجامی توان داخلی خود توانستند تحریم را تبدیل به فرصت و خود را بعنوان تولید کننده و قدر ت برتر اقتصادی مطرح کنند.
همچنین تجربه بنزین در سال 90، که اوباما رئیس جمهور آمریکا با تحریم بنزین، تلاش کرد شورش اجتماعی در کشور به راه بیاندازد ولی نیروهای پا به کار ولایی و انقلابی با خود کفایی در تولید بنزین، آمریکایی ها را شکست دادند. در زمینه واکسن کرونا نیز که ایران بشدت تحریم شد و اجازه ورود حتی یک نمونه از واکسن داده نشد، با اعلام خبر تولید واکسن داخلی برکت، بلافاصله تحریم برداشته شد. بنابراین منطق و عقل سلیم می گوید مسیر رفع تحریم های ظالمانه تنها از طریق توانمند سازی داخلی میسر خواهد بود.
طرح ضد ایرانی اتحادیه اروپا به بهانه نقض حقوق بشر
مجله اشپیگل آلمان مدعی شد برلین و هشت کشور دیگر عضو اتحادیه اروپا به دلیل اعمال خشونت علیه معترضان در حال برنامه ریزی برای تحریم‌ها علیه ایران هستند.
به گزارش خبرگزاری موج، مجله اشپیگل آلمان روز شنبه بدون افشای منابع خود ادعا کرد که برلین و هشت کشور دیگر عضو اتحادیه اروپا در حال برنامه ریزی برای گسترش تحریم‌ها علیه ایران هستند که در آن افراد و سازمان های مرتبط با آنچه به‌کارگیری خشونت علیه معترضان در ایران نامیده، هدف قرار داده شده‌اند.
این نشریه آلمانی افزود که بر اساس طرح یادشده دارایی های افراد و موسسات تحریم شده مسدود و شرکت ها و شهروندان اتحادیه اروپا از مراوده مالی با آنان منع خواهند شد. این طرح قرار است در جلسه شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا در ۱۴ نوامبر بررسی شود.
برخی رسانه‌های غربی ادعا می‌کنند نام ۳۱ شخصیت و نهاد ایرانی در این طرح قرار دارد.
دولت آلمان هیچ اظهارنظر فوری در این خصوص نداشته است. البته وزیر امور خارجه این کشور ۴ آبان‌ماه گذشته در ادامه رویکرد مداخله‌جویانه غرب در امور داخلی ایران و تلاش برای تنفس مصنوعی به اغتشاشگران، مسائل حقوق بشری را بهانه کرده و گفته بود: ما در حال آماده‌سازی تحریم‌های حقوق بشری بیشتری از سوی اتحادیه اروپا و بررسی فهرست اعضای خانواده افراد مسئول هستیم.
وی از بازنگری در روابط تهران و برلین سخن رانده و ادعا کرده بود که آلمان در حال تعلیق گفت‌وگوهای دوجانبه میان دو کشور است و «معدود ابزارهای باقی مانده در روابط تجاری و مالی را مورد بازنگری قرار می‌دهند. همچنین حضور موسسات فرهنگی فعال آلمان در ایران را کاهش خواهیم داد.»
اتحادیه اروپا و سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه اخیرا به بهانه مسائل حقوق بشری و ادعای بی‌اساس مشارکت ایران در جنگ اوکراین تحریم‌های جدیدی را وضع کرده اند که با پاسخ متقابل ایران روبرو شده است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان امروز در سخنانی پیرامون مسیر غیر سازنده، تکراری و شکست خورده اروپایی‌ها هشدار داد و تصریح کرد: برای ما مشخص هست که چند رهبر اروپا نگاه شکست خورده نسبت به تحولات دارند.
وی همچنین در توئیتی خاطر نشان کرد که طرف‌های اروپایی « با اشتباه محاسباتی، طی اقدامی غیرسازنده که مبتنی بر انبوهی از اطلاعاتِ غلط بود، دوباره به ابزار نخ‌نما و بی‌اثر تحریم علیه ایرانیان متوسل شدند. اغتشاش و تخریب اموال عمومی در هیچ‌جای جهان تحمل نمی‌شود و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.»
فنر دلار پرید یا پیچ و مهره برجام ؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از دنیای اقتصاد، در هفته‌های گذشته برخی اخبار، حاکی از به بن‌‌بست رسیدن برجام بود اما از چهارشنبه شب و با صحبت‌های حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و علی باقری معاون وی درباره اینکه ایران ابتکارعمل‌‌هایش را برای هماهنگ‌‌کننده اروپایی ارسال کرده، تا حدی در عرصه سیاسی نسبت به احتمال احیای مذاکرات خوش‌‌بینی ایجاد شد اما در بازار نه. چهارشنبه شب امیرعبداللهیان و باقری اعلام کردند که ابتکاراتی را با هدف پیشبرد و جمع‌‌بندی مذاکرات وین به هماهنگ‌‌کننده مذاکرات ارسال کردهاند. همچنین طبق گفته مقامات ایرانی قرار است به زودی هیاتی از ایران برای شروع گفت‌وگوها با آژانس به وین سفر کند. در عین حال وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی با جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد: «نظرات خود را با رویکردی سازنده و رو به جلو به طرف آمریکایی ارائه کردیم.» روز گذشته نیز امیرعبداللهیان در جمع خبرنگاران توضیح داد: «آقای بورل در گفت‌وگویی که چهار روز پیش با من داشت گفت پیام شما درباره مذاکرات برای لغو تحریم‌ها را به طرف آمریکایی منتقل کردیم و طرف آمریکایی اعلام کرده که پیام ایران را با دقت بررسی می‌کند و پاسخ ایران را طی چند روز آینده می‌دهد. ما منتظر پاسخ آنها هستیم.» حال این پرسش مطرح است که چرا با وجود این پالس‌‌ها و اتفاقات مثبت اما همچنان بازار منفی است و قیمت دلار روند صعودی را طی می‌کند. درواقع چرا نه تنها بازار درک مثبتی از این تحولات ندارد بلکه حتی نسبت به آینده بدبین شده است. پالس‌‌های بی‌‌نتیجه گذشته یکی از دلایل این بدبینی بازار و افکار عمومی به اخبار داخلی را باید در به نتیجه نرسیدن برخی خبرهای مثبتی که در گذشته مطرح شد، جست‌وجو کرد. به عنوان مثال مدتی است که در داخل بحث آزادسازی هفت میلیارد دلار از دارایی‌‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی مطرح می‌شود و حتی از سوی برخی مراجع نیز به این خبر پرداختند. در مقطعی نیز گفته شد که این پول‌‌ها قرار است در ازای آزادی برخی از زندانیان دوتابعیتی به ایران بازگردانده شود؛ در این بین شاهد بودیم که دو زندانی آمریکایی آزاد شدند یا به مرخصی آمدند. همزمان با این تحولات، سایت خبری نورنیوز نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در این رابطه نوشت: «مذاکرات مربوط به تبادل زندانیان و آزادسازی منابع ارزی ایران در کشورهای خارجی، ماه‌ها قبل انجام شده بود لیکن طرف آمریکایی پس از چند بار کارشکنی، اخیرا برای اجرای توافقات قبلی اعلام آمادگی کرد.» در این گزارش که روز دوشنبه ۱۱ مهر ماه منتشر شد آمده است: «با تداوم گفت‌وگوهایی که با واسطه میان ایران و آمریکا انجام شد، بانک مرکزی یکی از کشورهای منطقه به عنوان بانک عامل برای واریز وجوه آزاد شده ایران در کره‌‌جنوبی مورد توافق قرار گرفت.» اما تا به امروز هیچ تحولی در زمینه آزادسازی پول‌‌های بلوکه‌شده ایران صورت نگرفته است. با توجه به این اثر منفی درج اخبار بی‌‌نتیجه در بازار و افکار عمومی، لذا شاید دیپلمات‌‌ها و مقامات مربوطه نباید تا زمان اطمینان یافتن از یک خبر آن را به بیرون درز دهند و به بی‌‌اعتمادی دامن بزنند. شاید این شوک‌‌های بی‌‌نتیجه به بازار و افکار عمومی، اکنون آنها را نسبت به اخباری که در داخل منتشر می‌شود بی‌‌اعتنا کرده است. ترفند تکراری برای مدیریت بحران همچنین در بررسی دلایل بی‌‌اعتمادی به پالس‌‌های مثبت داخلی باید به سیاستی که دولت در مقاطعی برای کنترل بازار دنبال می‌کرد، توجه داشت. درواقع سیاستی در داخل وجود داشت که سعی می‌کرد با مدیریت اخبار مرتبط با برجام به کنترل بازار بپردازد و با تزریق اخبار و پالس‌‌های مثبت، بازار را کنترل کند. یعنی در برخی مقاطع حتی اگر مسیر برجام خیلی هموار نبود اما در داخل کشور اخبار به صورت دیگری بازتاب داده می‌شد تا هم افکار عمومی و هم بازار نسبت به مذاکرات امیدشان را از دست ندهند و واکنش منفی نداشته باشند. این در حالی است که این ترفند و سیاست به حدی مورد استفاده قرار گرفت که امروز دیگر اثرگذاری‌‌اش را از دست داده است. بنابراین حتی اگر در مقطع فعلی افرادی مانند وزیر خارجه و معاون وی به درستی از ارسال ابتکارعمل‌‌هایشان برای غرب با هدف احیای برجام سخن می‌گویند اما بازار نسبت به این موضوع وقعی نمی‌‌نهد. در عین حال امروز در حالی که در داخل نسبت به اخبار منتشر شده برجامی واکنش مثبتی دیده نمی‌شود اما اگر از سوی غرب، خبری مثبت یا منفی در رابطه با احیای برجام منتشر شود، عکس‌‌العمل بازار به گونه دیگری خواهد بود. به همین دلیل هم در این مقطع که آمریکا اصرار دارد که پیامی به تهران برای ادامه مذاکرات ارسال نکرده و چشم‌‌انداز گفت‌وگوها را به دلیل دو متغیر مهم نخست بحث ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و دیگری ناآرامی‌‌ها در داخل کشور، مبهم می‌‌بینند بازار سریعا به این مواضع غرب واکنش نشان می‌دهد. از سوی دیگر باید در نظر داشت از آنجا که پرونده برجام به نوعی با مساله آژانس گره خورده است به نظر میرسد تا زمانی که مشکل ایران با آژانس حل و فصل نشود این بدبینی نسبت به آینده مذاکرات در ایران وجود دارد. شاید به همین دلیل بود که هفته گذشته وزیر خارجه ایران از اعزام هیاتی به وین برای مذاکره با آژانس خبر داد. انگاره تردید نسبت به توافق همچنین مساله دیگر این است که آیا چشم‌‌اندازی که افکارعمومی و بازار ترسیم می‌کند با واقعیت تطبیق دارد و باید منتظر یک چشم‌‌انداز مبهم و تیره و تار از احیای برجام باشیم؟ دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در این رابطه به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «این چشم‌‌انداز بازار با واقعیت تطبیق ندارد و به محض اینکه مذاکرات از حوزه آژانس به عرصه وین منتقل شود، بازار مجددا در وضعیت تعادلی قرار خواهد گرفت.» متقی با اشاره به اینکه سرنوشت برجام ارتباط مستقیم با معادله اقتصاد و بازار در ایران دارد، توضیح داد: «ادراک جامعه ایرانی یعنی سیاستمداران، بنگاه‌های اقتصادی و تحلیلگران در ارتباط با آینده مذاکرات و نتایج مربوط به آن در وضعیت ابهام قرار دارد. هرگاه ابهام در فضای ادراک سیاست خارجی به ویژه موضوعات راهبردی ایجاد شود زمینه برای اعتمادگریزی و کنش گریز از مرکز جامعه و اقتصاد به وجود میآید.» به گفته وی، در وضعیت فعلی، نگاه بازار به قالب‌‌های رفتاری اروپا و آمریکا است. از آنجا که پالس‌‌های منفی از سوی غرب منتشر شده در نتیجه انگاره بازار، انگاره تردید نسبت به توافق است و به همین دلیل قیمت دلار روند افزایشی را طی می‌کند. بدبینی داخلی رضا مجیدزاده، پژوهشگر توسعه نیز در این رابطه توضیح داد: «در چند ماه گذشته و پیش از توقف مذاکرات، یکسری سیگنال‌‌های مثبت از سمت ایران برای داخل ارسال شد؛ از جمله آزادسازی هفت میلیارد دلار از پول‌‌های ایران در کره جنوبی.» مجیدزاده با اشاره به اینکه گفته شده بود که بر سر آزادسازی این پول‌‌های بلوکه شده توافق شده است، ادامه داد: «اما بعدا بازار دریافت که این خبر فقط برد داخلی داشته و هدف آن افکار عمومی در کشور و کنترل و مدیریت شرایط داخلی بوده است.» به گفته این پژوهشگر، این دست سیگنال‌‌ها باعث شد که افکار عمومی و بازار نسبت به سیگنال‌‌های طرف ایرانی و حتی طرف روسی بدبین شوند. مجیدزاده تاکید کرد: «در این شرایط تا زمانی که از طرف غرب یک سیگنال مثبت به داخل کشور ارسال نشود، بعید است که بازار واکنش مثبت نشان دهد.» همچنین در نهایت وی افزود: « چون در یکی دو روز گذشته جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از بن‌‌بست در مذاکرات برجام سخن گفته حتی با وجود صحبت‌های مثبت وزیر خارجه کشورمان و معاونش باز هم بازار دلار روند صعودی را در پیش گرفت.» چرا دلار بالا می‌‌رود؟ کوروش احمدی، دیپلمات پیشین نیز در پاسخ به «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه افزایش قیمت دلار تک‌علتی نیست، گفت: «درواقع این مساله فقط مربوط به سیاست خارجی و دورنمای احیای برجام نیست. هرچند قطعا دورنمای مذاکرات و رابطه ایران با جهان خارج یک فاکتور مهم است اما تنها فاکتور مربوطه نیست.» احمدی با اشاره به اینکه در شرایط اقتصادی نگاه بورس به تحولات برجامی نزدیک دو ماه است به دلیل ناآرامی‌‌ها شاهد افت اقتصادی هستیم، ادامه داد: «همچنین این ناآرامی‌‌ها منجر به ایجاد تصور بی‌‌ثباتی شده و صرف‌نظر از احیای برجام این فاکتور نیز وارد معادله شده است.» به گفته این دیپلمات، دلیل برجامی هم در جای خود محفوظ است و هیچ نشانه‌‌ای از اینکه ممکن است تحول مثبتی در دستور کار باشد دیده نمی‌شود. وی افزود: «با وجودی‌که آقای امیرعبداللهیان و باقری از آذر ماه سال گذشته و آغاز مذاکرات همواره اظهارات و موضع‌‌گیری‌‌های مثبت داشتند، ولی در داخل، افکار عمومی و بازار حساسیت خود را به این پالس‌‌های بی‌‌نتیجه از دست داده است.» احمدی با تاکید بر این موضوع که رابطه ایران و آمریکا دچار یک مشکل جدید شده است توضیح داد: «امروز واشنگتن تاحدودی لحنش را در قبال ایران تندتر کرده است و تحریم پنج‌شنبه گذشته افراد و شرکت‌‌هایی که در صادرات نفت ایران مشارکت دارند، با تحریم‌های نمادین دو ماه گذشته تفاوت داشت. این اقدام شاید آغاز تلاش بیشتر آمریکا برای ممانعت از صدور نفت ایران باشد.» وی در پاسخ به این پرسش که آیا چشم‌‌اندازی که افکارعمومی و بازار ترسیم می‌کند با واقعیت انطباق دارد نیز گفت: «به هر حال برداشت بازار و تصور و درک آن یک واقعیت مهم است حتی اگر واقعیت عینی نباشد. ولی به لحاظ عینی و روی زمین یکسری فاکتورهای عملی در داخل و سیاست آمریکا دیده می‌شود که خیلی مثبت نیست. از جمله اینکه سیاست فعلی کاخ سفید در حال فاصله گرفتن از سیاست دوره اوباما و حتی ابتدای دوره بایدن است و آنها می‌خواهند سیاست اعمال فشار را علیه ایران افزایش دهند؛ در چنین شرایطی مشخص نیست که دولت ایران حاضر باشد مذاکرات را ادامه دهد یا خیر.» همچنین بخوانید پیام جدید آمریکا به بازار سکه ایران پیشروی همزمان قیمت دلار و سکه پیام جدید برجام به بازار دلار /پیش بینی قیمت دلار بررسی روند قیمت دلار در هفته گذشته /توقف دلار در کانال 27 هزار تومانی
دیدگاه شما